Óvinur safnarans
Hamgæra (Reesa vespulae) er smávaxin bjalla, um 2–4 mm, upprunnin í N-Ameríku sem barst til Evrópu um og eftir 1960. Á Íslandi finnst hún víða í þéttbýli og bæjum og heldur sig innandyra í þurru, upphituðu húsnæði. Fullorðnar bjöllur sjást aðallega á vorin og snemma sumars.
Dvalarstaðir og ummerki
Hamgæra getur stungið sér niður í geymslum, safngripum, bókaskápum og þar sem lífræn sýni eða þurrkuð skordýr eru varðveitt. Lirfurnar skilja eftir sig gamla hami sem er eitt skýrasta ummerkið. Hún getur valdið miklu tjóni á söfnum þar sem hún sækir í og nærist á ýmsu lífrænu efni.
Lífshættir, lífsferill og tjón
Hamgæra lifir mestan hluta lífs síns á lirfustigi. Kvendýr verpir tugum eggja á hentuga fæðugjafa. Við kjöraðstæður geta eggin klakist út á 1–2 vikum. Lirfurnar fara í gegnum fjölmörg hamskipti, oft 6–12, en í köldu eða næringarrýru umhverfi geta þær lagst í dvala og þannig hægt á lífsferli sínum. Þær geta legið í dvala í allt að 1–2 ár áður en þær púpa sig og verða að fullvaxta bjöllum. Fullvaxta lifir bjallan aðeins í nokkrar vikur, en það nægir til að leggja drög að næstu kynslóð.
Lirfur éta próteinríkt efni (roð, ull, feld, uppstoppuð dýr, þurrkaðar plöntur) og geta valdið verulegu tjóni á söfnum, geymslum og bókasöfnum. Viðvarandi nærvera hamgæru getur því ógnað varðveislu safngripa og menningarverðmæta.
Forvarnir
• Halda hitastigi og raka lágu í geymslum; rykhreinsun og regluleg vöktun á ástandi.
• Einangra og frysta eða hitameðhöndla sýni með stöðluðum aðferðum þegar grunur vaknar um hamgæru.
• Þétta geymslurými og skoða reglulega hvort þar leynist hamleifar eða úrgangur frá lirfum hamgærunnar.
Hvað gerir Ókindin?
Ókindin metur aðstæður á vettvangi, setur upp vöktun (límgildrur, ferómón eftir atvikum), ráðleggur um hreinsun og frystimeðferð og framkvæmir markvissar meðferðir sem eru öruggar fyrir fólk og gæludýr eftir framkvæmd. Áhersla er á skjalfesta ferla sem samræmast HACCP þar sem við á í matvæla- eða safnaumhverfi.